Şirket Ortakları Ve Mirasçılarını Ilgilendiren Önemli Gelişme: Enflasyon Düzeltmesi Veraset Ve Intikal Vergisini De Etkiliyor! – Tax Authorities

Enflasyon düzeltmesi ile öz sermaye
tutarları önemli ölçüde
değişmektedir. Çoğunlukla öz sermaye
tutarları artmaktadır, çünkü
ülkemizde mükelleflerin büyük
çoğunluğu varlıklarını
özkaynaklarla değil borçla finanse ettiklerinden
enflasyon düzeltmesi işlemi enflasyon kazancı
doğurmaktadır. Bu da öz sermayeleri
artırmaktadır

Değerli okurlar, enflasyon düzeltmesi sadece
kazanç vergileri (düzeltme yapan işletmelerde
gelir veya kurumlar vergisi) yönünden sonuç
doğurmuyor, başka vergiler yönünden de etkileri
var.

Bugünkü yazımda enflasyon düzeltmesinin
veraset ve intikal vergisi (VİV) açısından
nasıl sonuçlar doğurduğunu, şirket
hisselerinin/ortaklık paylarının veraset yoluyla
intikalinde ödenmesi gereken VİV’leri
çoğu durumda nasıl
artırdığını açıklamaya
çalışacağım.

VİV hakkında özet bilgilendirme

VİV Kanununa göre, Türk vatandaşı olan
şahıslara ait mallar ile Türkiye’de bulunan
malların veraset yoluyla veya herhangi bir suretle olursa
olsun ivazsız (karşılıksız, bedelsiz) bir
tarzda bir şahıstan diğer şahsa intikali
Veraset ve İntikal Vergisine tabidir (VİKK 1).

Bu vergi, Türk vatandaşı
şahısların yabancı ülkelerde aynı
yollardan iktisap edecekleri mallar için de
geçerlidir.

Türk vatandaşı olan bir şahsın
Türkiye sınırları
dışında bulunan malını veraset
yoluyla veya sair suretle ivazsız bir tarzda iktisap eden ve
Türkiye’de ikametgahı olmayan yabancı
şahıslar bu vergi ile mükellef
tutulmazlar.

VİV, beyan suretiyle tahakkuk ettirilmesine rağmen,
diğer beyana tabi vergilerden farklı
nev’i şahsına
münhasır bir vergileme tekniğine
sahiptir.

Çünkü veraset ve intikal vergisinde iki
aşamalı bir vergileme sistemi vardır.

Birinci aşama mükellefin beyanı üzerine
yapılan ve adına “ilk
tarhiyat” denen tarhiyat işlemidir. Bu
tarhiyata esas olmak üzere mükellefler Veraset ve
İntikal Vergisi Kanunu Md. 10’da belirtilen değerleme
ölçülerini kullanarak beyanda
bulunurlar.

İlk tarhiyat için verilmesi gereken beyanname, vergi
dairesi tespit etmediği sürece mükellef
tarafından ne kadar geç verilirse verilsin vergi
ziyaı cezası ve gecikme faizi uygulanmaz. Vergi dairesi
mükellefin beyannameyi vermediğini tespit ederse
mükellefi vereceği 15 günlük sürelerle
beyana çağırır. Bu ek sürelerde de
beyanname verilirse vergi ziyaı cezası ve gecikme faizi
hesaplanmaz. (Vergi İdaresi ikinci tarhiyatta fark
üzerinden gecikme faizi uygulama eğiliminde olsa da
Danıştay bu haksız ceza uygulamalarını
kaldırmaktadır.)

VİV tarhiyat süreci, diğer beyana tabi
vergilerden farklı olarak mükellefin beyanı
üzerine yapılan ilk tarhiyat ile bitmez.
Mükellefçe beyan edilen değerler vergi dairesi
tarafından Vergi Usul Kanununda yer alan değerleme
ölçüleri ile gözden geçirilir.

Fark bulunursa ilk tarhiyat için hesaplanan vergi,
değerleme ölçülerinin farklı olduğu
durumlarda VUK’a göre bulunan değerlere göre
ikmal edilir, tamamlanır. Bu tarhiyata
“ikinci tarhiyat” ya da
“ikmal (tamamlama)
tarhiyatı” denir. Farklı
değerleme ölçüleri uygulanan hallerde fark
tespit edilse bile ceza kesilmez, ancak aynı değerleme
ölçüsü geçerli olduğunda fark
üzerinden (gayrimenkuller hariç), yüzde 50 ceza
kesilir. Menkul mallar ile gemilere ilişkin
değerlemelerde yüzde 50’ye kadar bulunacak farklar
için ceza uygulanmaz.

Veraset ve intikal vergisine özgü bu ikmal
tarhiyatı, gecikme faizi hesaplanmasını gerektiren
bir “ikmalen tarhiyat” değildir. Nihai
olarak ödenmesi gereken verginin tespiti amacıyla idareye
yüklenmiş olan bir eksik giderme
yükümlülüğüdür. Vergi farkı
bulunsa dahi gecikme faizi hesaplanmaz.

İddialı olacak ama veraset ve intikal vergisinde,
normal koşullarda, hiç vergi ziyaı cezası
kesilmediğini ve gecikme faizi
uygulanmadığını söylemek yanlış
olmaz!

Bu çok farklı vergi neredeyse hiç
zamanaşımına uğramaz; çünkü
süresinde veya süresi geçtikten sonra verilen
beyannamelerde gösterilmeyen mallar ile beyanname verilmeyen
hallerde zamanaşımı süresi intikal eden
malların idarece tespit edildiği tarihte başlar.

Şirket hisselerinde tarhiyata hangi değer esas
alınır?

Şirket hisselerinin/ortaklık paylarının ilk
ve ikinci tarhiyata esas alınacak değerleri ilke olarak
farklıdır.

İlk tarhiyata esas alınacak değerler nedir?

İlk tarhiyata (yani mükellef beyanına) VİV
Kanununun 10 uncu maddesinde belirtilen değerleme
ölçüleri esas alınır. Şirket
hisseleri ile ilgili bu maddede iki hüküm
vardır.

Birinci hüküm, “ticari
varlık” olarak tanımlanan adi ortaklık,
kollektif, komandit ve limited şirket ortaklık
paylarına ilişkindir (VİVK 10/1-a).

Buna göre, ticari sermaye, bilanço
esasına göre defter tutanlarda ölüm tarihinden
önceki son yıllık bilançoda yer alan öz
sermayedir. Mükellefler isterlerse ölüm
günü itibariyle çıkaracakları
bilançoyu esas alarak öz sermayelerini
saptayabilirler.

İşletme esasına göre defter tutanlarda
ticari sermaye olarak murisin ölüm tarihindeki ticari
varlığı beyan edilir.

İkinci hüküm, hisse senetlerine
(esham) ilişkin olup, bundan anonim şirket (A.Ş.)
hisselerini anlamak gerekir. Bu hüküm, A.Ş. hisse
senetleri borsada kayıtlı ise
ölüm tarihinden önceki son üç yıl
içindeki en son işlem değeri ile borsada
kayıtlı değilse veya kayıtlı olup da
üç yıl içinde işlem
görmemişse itibari (nominal) değerle
beyanı emretmektedir.

Anonim şirket hisseleri (kanuni tabirle esham) için
ilk tarhiyata esas alınması gereken değer kanunda
açıkça “nominal bedel” olarak
belirtilmesine rağmen bazı özelgelerde, ilk tarhiyat
için hisse senedinin nominal bedeline göre değil,
şirketin öz sermayesine göre beyanda
bulunulması yani esham muamelesi yapılması zorunlu
olduğu halde, ticari sermaye muamelesi yapılması
şeklinde kanuna aykırı özelge verildiğine
ve uygulamalara tanık oluyoruz.¹

İkinci tarhiyata esas alınacak değerler
nedir?

“Ticari varlık” olarak tanımlanan
adi ortaklık, kollektif, komandit ve limited şirket
ortaklık paylarında ikinci tarhiyata bu payların
emsal bedeli esas alınır.

A.Ş. hisseleri ise borsada kayıtlı ise borsa
rayici², değilse emsal bedel ile
değerlenir.

Verasette emsal bedel, Takdir Komisyonu tarafından tespit
edilir (VUK 298).

Uygulamada takdir komisyonlarının yapacağı
takdirlere done teşkil etmek üzere, şirket
hisselerine (A.Ş. hisseleri dahil) ilişkin ticari sermaye
tespitleri vergi müfettişlerine
yaptırılmaktadır. Takdir komisyonları vergi
müfettişlerince belirlenen değerleri aynen emsal
bedel olarak tespit etmektedirler.

Enflasyon düzeltmesinin veraset ve intikal vergisine
etkisi

Yukarıda açıklamaya
çalıştığım üzere, eğer
borsa rayici yoksa nihai veraset ve intikal vergisi tahakkukuna
esas değer takdir komisyoncularınca belirlenen emsal
bedeldir. Bu değer de, istisnai durumlar hariç, VUK
bilançolarda yer alan öz sermaye
tutarlarıdır.

Enflasyon düzeltmesi ile öz sermaye tutarları
önemli ölçüde değişmektedir.
Çoğunlukla öz sermaye tutarları
artmaktadır, çünkü ülkemizde
mükelleflerin büyük çoğunluğu
varlıklarını öz kaynaklarla değil
borçla finanse ettiklerinden, enflasyon düzeltmesi
işlemi enflasyon kazancı doğurmaktadır. Bu da
öz sermayeleri artırmaktadır.

Veraset ve intikal vergisine esas alınan öz sermaye
değerleri VUK bilançolar üzerinden tespit
edildiğine göre, bunun anlamı, enflasyon
düzeltmesi nedeniyle ödenecek veraset ve intikal
vergilerinin artacağıdır.

Footnotes

1 Malatya Vergi Dairesi
Başkanlığını 14.08.2012 tarih ve
VİV-1-30 sayılı özelgesi buna örnek olarak
gösterilebilir.

2 Borsa rayici, gerek menkul kıymetler ve kambiyo
borsasına, gerekse ticaret borsalarına kayıtlı
olan iktisadi kıymetlerin değerlemeden evvelki son
muamele gününde borsadaki muamelelerin ortalama
değerlerini ifade eder. Normal temevvüçler
dışında fiyatlarda bariz kararsızlıklar
görülen hallerde, son muamele günü yerine
değerlemeye takaddüm eden 30 gün içindeki
ortalama rayici esas olarak aldırmaya Maliye
Bakanlığı yetkilidir (VUK 263).

The content of this article is intended to provide a general
guide to the subject matter. Specialist advice should be sought
about your specific circumstances.